Wys bron van Atle Selberg

{{Inligtingskas Wetenskaplike
| naam                      = Atle Selberg
| beeld                     = Atle Selberg.jpg
| beeldbeskrywing           = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks -->
| beeldonderskrif           = 
| geboortenaam              = 
| geboortedatum             = [[14 Junie]] [[1917]]
| geboorteplek              = [[Langesund]], [[Noorweë]]
| sterftedatum              = {{SDEO|1917|6|14|2007|8|6}}
| sterfteplek               = [[Princeton, New Jersey|Princeton]], [[New Jersey]], [[Verenigde State van Amerika]]
| plek van graf             = 
| blyplek                   = 
| burgerskap                = 
| nasionaliteit             = {{vlagland|Noorweë}}
| vakgebied                 = [[Wiskunde]]
| werkplek                  = 
| alma mater                = Universiteit van Oslo
| doktorale promotor        = 
| akademiese adviseurs      = 
| doktorale studente        = 
| ander studente            = 
| bekend vir                = Chowla–Selberg-formule<br />Kritieke lynstelling<br />Maass–Selberg-verhoudings<br />Selberg se klas<br />Selberg se veronderstelling<br />Selberg se integraal<br />Selberg se spoorformule<br />Selberg se zetafunksie<br />Selberg se sif
| beïnvloed deur            = 
| invloed op                = [[Srinivasa Ramanujan]]
| toekennings               = Abel-prys (honorary) (2002)<br />[[Fields-medalje]] (1950)<br />Wolf-prys (1986)<br />Gunnerus-medalje (2002)
| handtekening              = 
| webblad                   = 
| voetnotas                 = 
}}

'''Atle Selberg''' (Langesund, [[14 Junie]] [[1917]] – [[Princeton, New Jersey|Princeton]], [[6 Augustus]] [[2007]]) was 'n [[Noorweë|Noorse]] [[wiskundige]], wat bekendheid verwerf het vir sy werk op die gebied van die analitiese getalleteorie en die teorie van automorfe vorme, veral in verhouding met die spektraalteorie. In [[1950]] ontvang hy die Fieldsmedalje.

== Jeugjare ==
Selberg word in Langesund gebore as die seun van wiskundige Ole Michael Ludvigsen Selberg en die lektrise Anna Kristina Selberg. Twee van sy broers het ook wiskundiges geword. Sy oudste broer het 'n ingenieur geword.

Terwyl hy nog op skool is, word hy beïnvloed deur die werk van Srinivasa Ramanujan en ontdek hy die presiese analitiese formule vir die partisie-funksie, soos dit in die werke van Ramanujan beskryf word. Dié resultaat geword egter eerste deur Hans Rademacher gepubliseer. Tydens die oorlog veg hy teen die [[Nazi-Duitsland|Duitse]] inval van Noorweë en beland hy 'n paar keer in die gevangenis.

Hy studeer aan die Universiteit van Oslo en promoveer daar in [[1943]].

== Jare veertig in Noorweë ==
Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] werk Selberg as gevolg van die Duitse besetting van Noorweë in afsondering en eers die oorlog word sy prestasies bekend. Daaronder is die [[bewys]] dat 'n positiewe deel van die nulpunte van die Riemann-zèta-funksie op 'n lyn geleë is.

Na die oorlog wend hy hom tot die sifteorie, 'n eerder verwaarloosde onderwerp wat deur Selberg se werk bekend word. In 'n artikel uit [[1947]] stel hy die na hom vernoemde ''sif van Selberg'' voor, wat twintig jaar later sou bydra tot die bewys van onder andere die stelling van Chen.
 	
In Maart [[1948]] konstrueer Selberg met behulp van elementêre middels, die asimptotiese formule
:<math>\vartheta \left( x \right)\log \left( x \right) + \sum\limits_{p \le x} {\log \left( p \right)} \vartheta \left( {\frac{x}{p}} \right) = 2x\log \left( x \right) + O\left( x \right)</math>
waar
:<math>\vartheta \left( x \right) = \sum\limits_{p \le x} {\log \left( p \right)}</math>
vir priemgetalle <math>p</math>.

In Julie van daardie jaar beskik sowel Selberg as Paul Erdös oor elementêre bewyse van die priemgetalstelling. Albei bewyse had Selberg se ongepubliseerde asimptotiese formule as uitgangspunt.<ref>{{cite journal|author = Spencer, Joel|author2 = Graham, Ronald|title = The Elementary Proof of the Prime Number Theorem|journal = The Mathematical Intelligencer|year = 2009|volume = 31|issue = 3|pages = 18–23|url =http://www.cs.nyu.edu/spencer/erdosselberg.pdf}}</ref> Die omstandighede wat tot die bewyse gelei het, soos onenigheid oor publisering, het egter tot 'n bitter en langdurige geskil tussen die twee wiskundiges veroorsaak.<ref name="goldfeld">{{Cite journal |last = Goldfeld|first = Dorian|year = 2003|title = The Elementary Proof of the Prime Number Theorem: an Historical Perspective|journal = Number Theory: New York Seminar|pages = 179–192}}</ref><ref name="interview">{{Cite journal|url = http://www.ams.org/bull/2008-45-04/S0273-0979-08-01223-8/S0273-0979-08-01223-8.pdf|first = Nils A.|last = Baas|first2 = Christian F.|last2 = Skau|journal = Bull. Amer. Math. Soc.|volume = 45|year = 2008|pages = 617–649|title = The lord of the numbers, Atle Selberg. On his life and mathematics|doi = 10.1090/S0273-0979-08-01223-8|issue = 4}}</ref>

Vir sy fundamentele werk in die veertigerjare ontvang hy in 1950 die Fieldsmedalje.

== Tyd aan die ''Institute for Advanced Study'' ==
In die begin van die jare vijftig in die twintigste eeu emigreer Selberg na die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State.]] Hy vestig hom in [[Princeton, New Jersey|Princeton]] in die staat [[New Jersey|New Yersey.]] Tot met sy dood, ongeveer vyftig jaar later sou hy verbind bly tot die daar gevestigde ''Institute for Advanced Study''. Gedurende die jare vyftig werk hy aan die bekendstelling van die spektraalteorie in die getalleteorie. Dié werk kulmineer in die ontwikkeling van die Selberg-spoorformule, die mees bekendste en mees invloedrykste van sy resultate. In sy eenvoudigste vorm lê die Selberg-spoorformule die dualiteit vas tussen die lengtes van geslote geodete op 'n kompakte Riemann-oppervlak en die eienwaardes van die Laplaciaan, iets wat analoog is aan die dualiteit tussen die [[priemgetal]] en die [[Wortel (wiskunde)|nulpunt]] van die zèta-funksie.

In 1986 geword hy bekroon met die Wolf-Prys in wiskunde. In die beginjaar van dié prys, in 2002 bekom hy 'n honorêre Abelprys, nog 'n jaar voor die toekenning van die gewone pryse sou begin.

Hy geword verkies in die Noorse Akademie van Kunste en Wetenskappe, die Koninklike Deense Akademie van Wetenskappe en die Amerikaanse Akademie van Kuns en Wetenskappe.

Selberg had twee kinders, Ingrid Selberg en Lars Selberg. Ingrid Selberg is getrou met die toneelskrywer Mustapha Matura.

Atle Selberg sterf op 6 Augustus 2007 in sy huis in Princeton aan die gevolge van hartversaking.<ref>{{cite news |first = |last = |authorlink = | title = Atle Selberg, 90, Lauded Mathematician, Dies|publisher = [[New York Times]]|date = 2007-08-17|url = http://www.nytimes.com/2007/08/17/nyregion/17selberg.html}}</ref>

== Versamelde werke ==
* {{en}} Atle Selberg Collected Papers: 1 (Springer-Verlag, Heidelberg), ISBN 0-387-18389-2
* {{en}} ''Collected Papers'' (Springer-Verlag, Heidelberg Mai 1998), ISBN 3-540-50626-8

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Verdere leeswerk ==
* {{en}} Baas, Nils A.<span>. </span>[http://www.ams.org/bull/2008-45-04/S0273-0979-08-01223-8/ The lord of the numbers, Atle Selberg. ][http://www.ams.org/bull/2008-45-04/S0273-0979-08-01223-8/ On his life and mathematics] <span>617–649</span> (<span>2008</span>) Interview with Selberg
* {{en}} [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Selberg.html Atle Selberg op] MacTutor
* {{en}} <span>Selberg.</span> [http://www.ias.ac.in/resonance/Dec1996/pdf/Dec1996Reflections.pdf Reflections Around the Ramanujan Centenary] (<span>1996</span>)
* {{en}} [https://www.ias.edu/news/press-releases/2009-30 Necrologie aan die IAS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150522082300/https://www.ias.edu/news/press-releases/2009-30 |date=22 Mei 2015 }}
* {{en}} [http://www.ams.org/notices/200906/rtx090600692p.pdf Remembering Atle Selberg] from Notices of the AMS

{{Wenners van die Fields-medalje}}
{{Normdata}}
{{DEFAULTSORT:Selberg, Atle}}
[[Kategorie:Noorse wiskundiges]]
[[Kategorie:Wiskundiges in die 20ste eeu]]
[[Kategorie:Wiskundiges in die 21ste eeu]]
[[Kategorie:Geboortes in 1917]]
[[Kategorie:Sterftes in 2007]]
[[Kategorie:Fields-medalje wenners]]