Wys bron van Menslike-ontwikkelingsindeks

[[Beeld:2019 UN Human Development Report (inequality-adjusted).svg|duimnael|Wêreldkaart wat die Menslike-ontwikkelingsindeks volgens lande aandui (op basis van data vir 2018, gepubliseer 2019).<ref name="UNDP2019">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2019_overview_-_english.pdf |title= Human Development Report 2019 – "Human Development Indices and Indicators"|publisher=HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme|pages=22–25 |accessdate=9 Desember 2019}}</ref>
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="width:100%; background:none;"
|-
|valign="top"|
{{Legend|#003135|0.800–1.000 (baie hoog)}}
{{Legend|#00726a|0.700–0.799 (hoog)}}
{{Legend|#00bfac|0.550–0.699 (medium)}}
|valign="top"|
{{Legend|#ace8d4|0.350–0.549 (laag)}}
{{Legend|#a0a0a0|Data onbeskikbaar}}
|}|430px]]
Die '''Menslike-ontwikkelingsindeks''' ('''MOI''', [[Engels]]: ''Human Development Index (HDI)'') is 'n vergelykende maatstaf van lewensverwagting, geletterdheid, opvoeding, en lewenstandaard vir al die lande van die wêreld. Dit bied 'n standaard wyse om welstand te meet, veral kinderwelstand. Dit word gebruik om te bepaal en aan te dui of 'n land ontwikkelde, ontwikkelende, of onderontwikkelde land is en om die impak wat ekonomiese beleide op lewensgehalte het, te meet.<ref>{{Cite web |url=http://www.business.duq.edu/faculty/davies/research/hdi.pdf |title=Davies, A. and G. Quinlivan (2006), A Panel Data Analysis of the Impact of Trade on Human Development, Journal of Socioeconomics |access-date=14 Julie 2007 |archive-date=13 April 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080413203311/http://www.business.duq.edu/faculty/davies/research/hdi.pdf |url-status=dead }}</ref> Die indeks is in [[1990]] deur die [[Indië|Indiese]] [[Nobelprys]]wenner Amartya Sen, [[Pakistan]]se [[ekonoom]] Mahbub ul Haq, met ondersteuning van Gustav Ranis van Yale Universiteit en Lord Meghnad Desai van die ''London School of Economics'' ontwikkel en word sedertdien deur die ontwikkelingsprogram van die [[Verenigde Nasies]] in die organisasie se jaarlikse menslike-ontwikkelingsverslag gebruik. Hoewel dit deur Sen as 'n "growwe meting", beskryf is as gevolg van die beperkings daarvan, vestig dit nogtans aandag op aspekte van ontwikkelings wat nie deur [[per capita]]-inkomste gedek word nie.

Die indeks meet gemiddelde prestasie in 'n land in drie basiese dimensies van menslike ontwikkeling:

* 'n Lang en gesonde lewe soos gemeet deur lewensverwagting met geboorte.
* Kennis, soos gemeet deur die volwassegeletterheidstydskoers (met twee-derdes gewig) en die gekombineerde primêre, sekondêre, en tersiêre bruto inskrywingsverhouding (met een-derde gewig).
* 'n Ordentlike lewenstandaard soos gemeet deur die logaritme van [[bruto binnelandse produk]] (BBP) per capita teen [[koopkragpariteit]] (KKP) in [[VSA dollar]].

[[Lys van lande volgens Menslike-ontwikkelingsindeks|VN-lidlande]] word elke jaar volgens die metings gelys en rangskik. Lande wat hoog op die lys verskyn gebruik dit om geskoolde immigrante te lok of emigrasie te ontmoedig<ref>[http://www.pco-bcp.gc.ca/default.asp?Language=E&page=archivechretien&sub=speeches&doc=speeches19950911340_e.htm Toespraak deur Jean Chrétien, voormalige Eerste Minister van Kanada]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

'n Alternatiewe maatstaf, die Menslike-armoede-indeks, fokus op die mate van armoede in 'n land.

== 2010-verslag ==

<div style="{{Kolom-breedte|20em|3}}">
# {{Vlag|Noorweë}} 0.938 ({{Steady}})
# {{Vlag|Australië}} 0.937 ({{Steady}})
# {{Vlag|Nieu-Seeland}} 0.907 ({{increase}} 17)
# {{Vlag|Verenigde State}} 0.902 ({{increase}} 9)
# {{Vlag|Ierland}} 0.895 ({{Steady}})
# {{Vlag|Liechtenstein}} 0.891 ({{increase}} 13)
# {{Vlag|Nederland}} 0.890 ({{decrease}} 1)
# {{Vlag|Kanada}} 0.888 ({{decrease}} 4)
# {{Vlag|Swede}} 0.885 ({{decrease}} 2)
# {{Vlag|Duitsland}} 0.885 ({{increase}} 12)
# {{Vlag|Japan}} 0.884 ({{decrease}} 1)
# {{Vlag|Suid-Korea}} 0.877 ({{increase}} 14)
# {{Vlag|Switserland}} 0.874 ({{decrease}} 4)
# {{Vlag|Frankryk}} 0.872 ({{decrease}} 6)
# {{Vlag|Israel}} 0.872 ({{increase}} 12)
# {{Vlag|Finland}} 0.871 ({{decrease}} 4)
# {{Vlag|Ysland}} 0.869 ({{decrease}} 14)
# {{Vlag|België}} 0.867 ({{decrease}} 1)
# {{Vlag|Denemarke}} 0.866 ({{decrease}} 3)
# {{Vlag|Spanje}} 0.863 ({{decrease}} 5)
# {{Vlag|Hong Kong}} 0.862 ({{increase}} 3)
# {{Vlag|Griekeland}} 0.855 ({{increase}} 3)
# {{Vlag|Italië}} 0.854 ({{decrease}} 5)
# {{Vlag|Luxemburg}} 0.852 ({{decrease}} 13)
# {{Vlag|Oostenryk}} 0.851 ({{decrease}} 11)
# {{Vlag|Verenigde Koninkryk}} 0.849 ({{decrease}} 5)
# {{Vlag|Singapoer}} 0.846 ({{decrease}} 5)
# {{Vlag|Tsjeggiese Republiek}} 0.841 ({{increase}} 8)
# {{Vlag|Slowenië}} 0.828 ({{Steady}})
# {{Vlag|Andorra}} 0.824 ({{decrease}} 2)
# {{Vlag|Slowakye}} 0.818 ({{increase}} 11)
# {{Vlag|Verenigde Arabiese Emirate}} 0.815 ({{increase}} 3)
# {{Vlag|Malta}} 0.815 ({{increase}} 5)
# {{Vlag|Estland}} 0.812 ({{increase}} 6)
# {{Vlag|Siprus}} 0.810 ({{decrease}} 3)
# {{Vlag|Hongarye}} 0.805 ({{increase}} 7)
# {{Vlag|Broenei}} 0.805 ({{decrease}} 7)
# {{Vlag|Katar}} 0.803 ({{decrease}} 5)
# {{Vlag|Bahrein}} 0.801 ({{Steady}})
# {{Vlag|Portugal}} 0.795 ({{decrease}} 6)
# {{Vlag|Pole}} 0.795 ({{Steady}})
# {{Vlag|Barbados}} 0.788 ({{decrease}} 5)
</div>

== Metodologie ==
[[Lêer:Human Development Index trends.svg|duimnael|280px|MOI-neigings tussen [[1975]] en [[2004]]
{| width=100%
|-
| valign=top |
{{sleutel|black|[[OECD]]}}
{{sleutel|#FF0000|[[Sentraal-Europa|Sentraal]]- en [[Oos-Europa]], en die [[Gemenebes van Onafhanklike State|CIS]]}}
{{sleutel|#E45600|[[Latyns-Amerika]] en die [[Karibiese gebied]]}}
{{sleutel|#D09B00|[[Asië|Oos-Asië]]}}
| valign=top |
{{sleutel|#00FF00|[[Arabiese Liga|Arabiese State]]}}
{{sleutel|#003FD9|[[Asië|Suid-Asië]]}}
{{sleutel|#C600FF|[[Afrika]] suid van die Sahara}}
|}
]]
In die algemeen om 'n rou-veranderlike, sê maar <math>x</math>, na 'n eenheidslose indeks om te skakel (wat toelaat dat verskillende indekse by mekaar getel kan word), word die volgende formule gebruik:

* <math>x</math>-index = <math>\frac{x - \min\left(x\right)} {\max\left(x\right)-\min\left(x\right)}</math>

waar <math>\min\left(x\right)</math> en <math>\max\left(x\right)</math> onderskeidelik die laagste en hoogste waardes is wat die veranderlike <math>x</math> kan bereik.

Die Menslike-ontwikkelingsindeks verteenwoordig dan die gemiddeld van die volgende drie algemene indekse:<ref>[http://hdr.undp.org/docs/statistics/indices/technote_1.pdf Technical note explaining the definition of the HDI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070316070651/http://hdr.undp.org/docs/statistics/indices/technote_1.pdf |date=16 Maart 2007 }}, Besoek op 14 Julie 2007</ref>

* Lewensverwagtingindeks = <math>\frac{LW - 25} {85-25}</math>
* Opvoedingsindeks = <math>\frac{2} {3} \times VGI + \frac{1} {3} \times GEI</math>
** Volwassegeletterheidsindeks (VGI) = <math>\frac{VGV - 0} {100 - 0}</math>
** Bruto-inskrywingsindeks (BII) = <math>\frac{GBIV - 0} {100 - 0}</math>
* BBP-indeks = <math>\frac{\log\left(BBPpc\right) - \log\left(100\right)} {\log\left(40000\right) - \log\left(100\right)}</math>

<small>LW: Lewensverwagting teen geboorte<br />
VGI: Volwassegeletterheidsindeks (ouderdomme 15 en ouer)<br />
GBIV: Gekombineerde bruto inskrywingsverhouding vir primêre, sekondêre en tersiêre opvoeding<br />
BBPpc: BBP per capita teen [[koopkragpariteit]] in VSD</small>

== 2006-verslag ==
[[Lêer:HDImap spectrum2006.png|duimnael|300px|Gekleurde wêreldkaart wat Menslike-ontwikkelingsindekswaardes vir 2004 illustreer 
{| width=100%
|-
| valign=top |
{{sleutel|#006000|0,950 en hoër}}
{{sleutel|#00a000|0,900–0,949}}
{{sleutel|#00d000|0,850–0,899}}
{{sleutel|#00ff00|0,800–0,849}}
{{sleutel|#e0ff00|0,750–0,799}}
{{sleutel|#ffff00|0,700–0,749}}
| valign=top |
{{sleutel|#ffdf00|0,650–0,699}}
{{sleutel|#ffc160|0,600–0,649}}
{{sleutel|#ffa552|0,550–0,599}}
{{sleutel|#ff8000|0,500–0,549}}
{{sleutel|#ff0000|0,450–0,499}}
{{sleutel|#c00000|0,400–0,449}}
| valign=top |
{{sleutel|#a00000|0,350–0,399}}
{{sleutel|#800000|0,300–0,349}}
{{sleutel|#400000|onder 0,300}}
{{sleutel|#c0c0c0|nie beskikbaar nie}}
|}
<small>[[:Lêer:HDImap spectrum2006-colourblind-compliant.png|(kleurblindheid aanpasbare kaart)]]</small>]]
Die verslag vir [[2006]] is in [[Kaapstad]], [[Suid-Afrika]], op [[9 November]] [[2006]] bekendgestel. Die fokus van die verslag was op "mag, armoede en die globale waterkrisis." <ref>{{Cite web |url=http://hdr.undp.org/hdr2006/ |title=The 2006 Human Development Report |access-date=14 Julie 2007 |archive-date=11 Oktober 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071011205535/http://hdr.undp.org/hdr2006/ |url-status=dead }}</ref> Meeste van die data wat vir die verslag gebruik is, dateer uit [[2004]] of te vore, wat dus 'n indeks vir 2004 verskaf. Nie alle [[Verenigde Nasies|VN-lidlande]] kies, of is in staat, om die statistiek wat benodig word, te verskaf nie.

Die verslag rapporteer 'n vertraging in wêreldwye Menslike-ontwikkelingsindeks aangesien die volgehoue verbeterings in ontwikkelde lande geneutraliseer is deur 'n algemene daling in die ontwikkelende lande. Lande in [[Afrika suid van die Sahara]] en [[Suid-Asië]] het beduidende dalings in die indeks beleef teenoor die waardes in die vorige verslag. Ander ontwikkelende lande het min of geen vooruitgang getoon nie.

'n Indekswaarde van minder as 0,5 word as verteenwoordigend van ''lae ontwikkeling'' gesien. 29 van die 31 lande in die kategorie is in [[Afrika]], die ander twee in die kategorie is [[Haïti]] en [[Jemen]]. Die lande in Afrika suid van die Sahara wat die hoogste telling behaal het, [[Ekwatoriaal-Guinee]] en [[Suid-Afrika]], het onderskeidelik die 120ste en 121ste plekke behaal met 'n waarde van 0.653).

'n Waarde van 0,8 of meer word as verteenwoordigend van ''hoë ontwikkelling'' gesien. Dit sluit in alle ontwikkelde lande soos die in [[Noord-Amerika]], [[Wes-Europa]], [[Oseanië]], en [[Oos-Asië]], asook sommige van die ontwikkelende lande in [[Oos-Europa]], [[Sentraal-Amerika|Sentraal-]] en [[Suid-Amerika]], [[Suidoos-Asië]], die [[Karibiese gebied]], en die olieryke [[Arabiese Skiereiland]].

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

{{Normdata}}

[[Kategorie:Demografie]]
[[Kategorie:Verenigde Nasies]]