Wys bron van Saffraan

{{Taksoboks
 | name               = Saffraankrokus
 | image              = Saffran crocus sativus moist.jpg
 | image_width        = 250px
 | image_caption      = 'n Saffraankrokusblom met rooi stempels.
 | regnum             = [[Plantae]]
 | divisio            = [[Magnoliophyta]]
 | classis            = [[Liliopsida]]
 | ordo               = [[Asparagales]]
 | familia            = [[Iridaceae]]
 | genus              = ''[[Crocus]]''
 | species            = '''''C. sativus'''''
 | binomial           = ''Crocus sativus''
 | binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
 | synonyms = Saffraanblom
}}

'''Saffraan''' is 'n [[spesery]] van die blom van die '''Saffraankrokus''' (''Crocus sativus''), 'n krokusspesie in die [[familie (biologie)|familie]] ''[[Iridaceae]]''. Die blom het drie stempels, wat die eindpunte van die plant se vrugblare is. Saam met die styl en die steel, wat die stempels met die res van die plant verbind, word hierdie komponente baie keer gedroog en in die kookkuns as geur- en kleurmiddel gebruik. Saffraan, wat volgens gewig vir dekades reeds die duurste spesery ter wêreld is,<ref name="Rau_53">{{Harvnb|Rau|1969|p=53}}.</ref><ref name="Hill_272">{{Harvnb|Hill|2004|p=272}}.</ref> is inheems aan [[Asië|Suidwes-Asië]].<ref name="Hill_272">{{Harvnb|Hill|2004|p=272}}.</ref><ref name="Grigg_287">{{Harvnb|Grigg|1974|p=287}}.</ref> Dit is vir die eerste keer in die omgewing van [[Griekeland]] verbou.<ref name="McGee_422">{{Harvnb|McGee|2004|p=422}}.</ref>

Saffraan word gekenmerk deur 'n bitter smaak en 'n hooi-agtige geur; dit word veroorsaak deur die chemikalieë pikrokrosien en safranaal.<ref name="McGee_423">{{Harvnb|McGee|2004|p=423}}.</ref><ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> Dit bevat ook die karotenoïed-kleurmiddel ''krosien'' wat kos 'n ryk goudgeel skakering gee. Hierdie eienskappe maak saffraan 'n gesogte bestanddeel in baie voedselsoorte dwarsoor die wêreld. Saffraan het ook medisinale eienskappe.

Die woord ''saffraan'' het sy oorsprong in die [[12de eeu]]se Oud-Franse term ''safran'', wat afkomstig is van die [[Latyn]]se woord ''safranum''. ''Safranum'' is ook verwant aan die [[Italiaans]]e ''zafferano'' en [[Spaans]]e ''azafrán''.<ref name="Harper_2001">{{Harvnb|Harper|2001}}.</ref> ''Safranum'' kom van die [[Arabies]]e woord ''aṣfar'' (أَصْفَر), wat "[[geel]]" beteken deur die paronymous ''zaʻfarān'' (زَعْفَرَان), die naam van die spesery in Arabies.<ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> Daar is egter mense wat meen dat die woord 'n [[Persies]]e oorsprong het, naamlik "Zarparan"زَرپَران. Zarزر wat beteken goud + parپر wat verwys na veer, of stigma. Voorstanders van laasgenoemde teorie wys op die verbouing van die plant op die plato van [[Iran]] as getuienis.

== Biologie ==
{| cellpadding="4" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 125px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- bgcolor=lightgreen
| colspan="2" align="center" | '''Saffraankrokus morfologie'''
|- style="background:#FFFFFF; color:#111111;" align="center"
| colspan="2" | [[Lêer:Crocus sativus - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-194.jpg|senter|200px|''Crocus sativus'' (saffraankrokus) botaniese illustrasie uit ''Kohler's Medicinal Plants'' (1887).]]
|- bgcolor=#eeffee
| style="width:10px; height:10px; background:#ff4619;" | || &nbsp;→&nbsp; Stempel (terminus van die stamper).
|- bgcolor=#eeffee
| style="width:10px; height:5px; background:#f3df5a;" | || &nbsp;→&nbsp; Meeldrade (manlike organe).
|- bgcolor=#eeffee
| style="width:10px; height:10px; background:#f7c9af;" | || &nbsp;→&nbsp; Blomkroon (krans van blomblare).
|- bgcolor=#eeffee
| style="width:10px; height:10px; background:#bd9655;" | || &nbsp;→&nbsp; Kormus  of knol (voortplantingsorgaan).
|}
Die gekweekte saffraanblom ''C. sativus'' is 'n meerjarige blomplant wat in die herfs blom. Dit kom nie in die natuur voor nie en is 'n steriele triploïed-mutant van die oostelike Mediterreense herfsblommende ''Crocus cartwrightianus''.<ref name="Deo_1">{{Harvnb|Deo|2003|p=1}}.</ref> Volgens botaniese navorsing is ''C. cartwrightianus'' uit [[Kreta]] afkomstig, nie—soos algemeen geglo word—uit [[Asië|Sentraal-Asië]] nie.<ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> Die saffraanblom was die resultaat van ekstensiewe kunsmatige seleksie wat op  ''C. cartwrightianus'' toegepas is om langer stempel te teel. Aangesien die safraanblom steriel is, produseer die pers blomme daarvan nie vrugbare saad nie—voortplanting is dus van die mens afhanklik: die kormus of knol (ondergrondse bolagtige styselstorende organe) moet met die hand uitgegrawe, opgebreek en herplant word. 'n Knol oorleef slegs een seisoen en plant deur verdeling in tot tien knolletjies voort wat uiteindelik weer aanleiding gee tot nuwe plante.<ref name="Deo_1" /> Die knolle is klein bruin bolletjies tot 4,5&nbsp;cm in deursnee groot en bedek in 'n digte mat parallelle vesels.

Na 'n somerslaapperiode verskyn vyf tot elf nou, byna vertikale, groen blare wat tot 40&nbsp;cm lank uit die grond groei. In die herfs verskyn pers knoppies. Eers in Oktober, nadat meeste ander blomplante in die noordelike halfrond saad geskiet het, ontwikkel die helder kleurige blomme wat van ligte pastelkleurige skakerings van ligpers tot donkerder en meer gestreepte malvapers wissel.<ref name="Willard_3">{{Harvnb|Willard|2001|p=3}}.</ref> Teen blomtyd is die plant gemiddeld minder as 30&nbsp;cm hoog.<ref name="DPIWE_2005">{{Harvnb|DPIWE|2005}}.</ref> Binne elke blom is 'n drieledige styl; elke gelid eindig weer in 'n  25–30&nbsp;mm lange karmynrooi stempel.<ref name="Deo_1" />

== Verbouing ==
[[Lêer:Crocus sativus2.jpg|duimnael|regs|Twee saffraankrokusblomme in Osaka Prefektuur, [[Japan]].]]
Die saffraankrokus floreer in klimate soortgelyk aan dié van die Mediterreense [[Maquis bossieveld| maquis]] of die [[Noord-Amerika]]anse [[chaparral]], waar warm, droë somerbriese oor dorre en semi-dorre gebiede waai. Nietemin kan die plant koue winters oorleef en ryptoestande so koud as  −10°C en kort periodes sneeubedekking oorleef.<ref name="Willard_2-3">{{Harvnb|Willard|2001|pp=2–3}}.</ref><ref name="Deo_1" /> As dit egter nie in nat omgewings soos Kasjmir (met gemiddelde 'n reënval van 1000–1500&nbsp;mm per jaar) groei nie, is besproeiing nodig; dit geld in die saffraanverbouingsgebiede van [[Griekeland]] (500&nbsp;mm reënval per jaar) en [[Spanje]] (400&nbsp;mm). Reënval moet ook op die regte tydstip voorkom: milde lentereën gevolg deur betreklik droë somers is optimaal. Verder verhoog reën net voor blomtyd saffraanopbrengs; reënerige of koue weer ''tydens'' blomtyd moedig egter siektes aan wat weer opbrengs verlaag. Voortdurende nat en warm toestande benadeel ook opbrengs,<ref name="Deo_2">{{Harvnb |Deo|2003|p=2}}.</ref> so ook grawery deur hase, rotte en voëls. Parasiete soos [[rondewurm|nematodes]], roes, en knolvrot is ook beduidende bedreigings.<ref name="Deo_3">{{Harvnb|Deo|2003|p=3}}.</ref>
{| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 213px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- align="center" bgcolor=lightgreen
| colspan="2" | '''Saffraankrokusblomopbrengste<sup>[*]</sup>'''
|- align="center" bgcolor=#eeffee
| Land || Opbrengs ([[kilogram|kg]]/[[hektaar|ha]])
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[Spanje]]||6–29
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[Italië]]||10–16
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[Griekeland]]||4–7
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[Indië]]||2–7
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[Marokko]]||2.0–2.5
|- align="center" bgcolor=#eeffee
| colspan="2" | ''Bron: {{Harvnb|Deo|2003|p=3}}''
|- align="center" bgcolor=#eeffee
| colspan="2" | [*]—Opbrengs dui blommassa aan, nie uiteindelike saffraanmassa nie.
|}
Saffraanplante groei die beste in sterk en regstreekse son, en vaar nie goed in skaduweetoestande nie. Verbouing word dus ten beste in lande op sonnige hellings gedoen (i.e. hellings met 'n suidelike aansig in die Noordelike Halfrond) wat die hoeveelheid son waaraan die krokusse blootgestel word maksimeer. In die [[Noordelike Halfrond]] is planttyd gewoonlik in Junie. Knolle word so 7–15&nbsp;cm diep geplant. Plantdiepte en knolspasiëring—saam met klimaat—is beide kritiese faktore wat plantopbrengs beïnvloed. Moederknolle wat dieper geplant word verskaf saffraan van 'n hoër gehalte, maar lewer minder blomknoppe en dogter knolle. Met dié kennis het Italiaanse kwekers bepaal dat knolle wat 15&nbsp;cm diep en in rye 2–3&nbsp;cm uitmekaar geplant word die beste opbrengs lewer, terwyl plantdieptes van 8–10&nbsp;cm blom- en knolproduksie optimaliseer. Griekse, Marokkaanse, en Spaanse kwekers het weer ander riglyne ten opsigte van diepte en spasiëring ontwikkel wat aanpas by hulle klimaat.<ref name="Deo_2" />

Saffraankrokusse groei die beste in krummelrige, los, lae-digtheid, goedbenatte en goedgedreineerde klei-kalkagtige grond met hoë organiese inhoud. Verhewe beddings word tradisioneel gebruik om goeie dreinering te verseker. Histories is organiese inhoud verbeter deur byvoeging van 20–30&nbsp;ton mis per [[hektaar]]. Daarna—en sonder enige verdere bemesting —is knolle geplant.<ref name="Deo_3" /> Ná 'n somerslaapperiode skiet smal blaartjies uit die knolle op en begin dit in die herfs blomknoppies vorm. Eers in middelherfs begin die plante te blom. Oes moet noodwendig vinnig gedoen word: nadat die blomme teen sonsopkoms oopgegaan het, verlep dit vinnig soos die dag verloop.<ref name="Willard_3-4">{{Harvnb |Willard|2001| pp = 3–4}}.</ref> Verder blom saffraankrokusse in 'n kort vensterperiode wat 'n week tot twee weke duur.<ref name="Willard_4">{{Harvnb|Willard|2001|p=4}}.</ref> Ongeveer 150 blomme lewer 1&nbsp;[[kilogram|kg]] droë saffraanstingels; om 12&nbsp;g gedroogte saffraan te lewer (72&nbsp;g varsgeoes), word 1&nbsp;kg blomme benodig. Een varsgeplukte blom lewer gemiddeld 0,03&nbsp;g vars saffraan, of 0,007&nbsp;g gedroogde saffraan.<ref name="Deo_3" />

== Chemie ==
{| cellpadding="1" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 213px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- align="center" bgcolor=#EEE9BF
| colspan="2" align="center" | '''Krosienvorming'''
|- align="center" style="background:#FFFFFF; color:#111111;" align="center"
| colspan="2" | [[Lêer:Crocetin safranal esterification.png|regs|225px|α–krosien vormingsmeganisme]]<br />Esterifikasie reaksie tussen krosetien en [[gentiobiose]].
|- bgcolor=#F5F5DC
| style="width:7px; height:10px; background:#A6CAF0;" | || &nbsp;—&nbsp; [[Anomer|β]]-D-gentiobiose.
|- bgcolor=#F5F5DC
| style="width:7px; height:10px; background:#000000;" | || &nbsp;—&nbsp; Krosetien.
|}
{| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 200px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- bgcolor=#EEE9BF
| colspan="2" align="center" | '''Pikrokrosien en safranaal'''
|- align="center" style="background:#FFFFFF; color:#111111;"
| colspan="2" align="center" | [[Lêer:Picrocrocin safranal highlighted.png|regs|200px|Pikrokrosien, met die safranaal-deel in saffraankleur geskakeer.]]<br />Chemiese struktuar van pikrokrosien.<ref name="Deo_4">{{Harvnb|Deo|2003|p=4}}.</ref>
|- bgcolor=#F5F5DC
| style="width:25px; height:10px; background:#F5D76C;" | || &nbsp;—&nbsp; Safranaal .
|- bgcolor=#F5F5DC
| style="width:25px; height:10px; background:#AEAEFF;" | || &nbsp;—&nbsp; [[Anomer|β]]-D-glukopiranose derivaat.
|}
Saffraan bevat meer as 150 vlugtige en aroma-verskaffende verbindings. Dit het ook baie nie-vlugtige aktiewe komponente,<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> waarvan baie karotenoïede is, insluitend zeaxantien, likopeen, en verskeie α- en β-[[karoteen|karotene]]. Saffraan se goudgeel kleur is egter hoofsaaklik te danke aan α-krosien. Hierdie krosien is trans-krosetien di-(β-D-gentiobiosiel) [[ester]] (sistematiese (IUPAC) naam: 8,8-diapo-8,8-karotenoïese suur). Dit beteken dat die krosien, wat onderliggend tot saffraan se aroma is, 'n digentiobiose-ester van die karotenoïed krosetien is.<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> Krosiene self is 'n reeks hidrofiliese karotenoïede wat òf monoglikosiel- òf diglikosiel-poliëenesters van krosetien is.<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> Krosetien is 'n ''gekonjugeerde poliëne dikarboksielsuur'' wat hidrofobies is en dus meer oplosbaar is in olie. As krosetien verester word met twee wateroplosbare gentiobioses (wat [[koolhidraat|suikers]] is), word 'n produk gelewer wat self wateroplosbaar is. Die α-krosien wat gelewer word is 'n karotenoïedpigment wat meer as 10% van droë saffraan se massa kan beslaan. Die twee veresterde gentiobioses maak α-krosien ideaal vir kleur van watergebaseerde (nie-vetterige) kos soos rysdissse.<ref name="McGee_422" />
{| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 213px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- align="center" bgcolor=#EEE9BF
| colspan="2" align="center" | '''Chemiese saamstelling van saffraan'''
|- align="center" bgcolor=#F5F5DC
| align="center" | Komponent || Massa %
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[koolhidraat|koolhidrate]]|| align="center" | 12.0–15.0
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[water (molekule)|water]] || align="center" | 9.0–14.0
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[peptide|polipeptide]] || align="center" | 11.0–13.0
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[sellulose]] || align="center" | 4.0–7.0
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[lipied]]e || align="center" | 3.0–8.0
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|[[mineraal|minerale]] || align="center" | 1.0–1.5
|- align="center" bgcolor=#ffffff
|allerlei<br />nie-[[stikstof]]houdende|| align="center" | 40.0
|- align="center" bgcolor=#F5F5DC
| colspan="2" align="center" | ''Bron: {{Harvnb|Dharmananda|2005}}''
|}

{| cellpadding="1" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 175px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- align="center" bgcolor=#EEE9BF
| colspan="2" align="center" |'''Eerste analise van saffraan'''
|- align="center" bgcolor=#F5F5DC align="center"
| align="center" | Komponent || width="50px" |  Massa %
|- bgcolor=#ffffff
|Wateroplosbare komponente|| align="center" | 53.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Gomme|| align="center" | 10.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Pentosans|| align="center" | 8.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Pektien]]e|| align="center" | 6.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Stysel]]|| align="center" | 6.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Krosien|α–Krosien]]|| align="center" | 2.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Ander [[karotenoïed]]e|| align="center" | 1.0
|- bgcolor=#ffffff
|[[Lipid]]s|| align="center" | 12.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Nie-vlugtige olies|| align="center" | 6.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Vlugtige olies || align="center" | 1.0
|- bgcolor=#ffffff
|[[Proteïen]]|| align="center" | 12.0
|- bgcolor=#ffffff
|Anorganiese materiaal ("as")|| align="center" | 6.0
|- bgcolor=#ffffff
|&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Soutsuur|HCl]]-oplosbare as|| align="center" | 0.5
|- bgcolor=#ffffff
|[[Water]]|| align="center" | 10.0
|- bgcolor=#ffffff
|[[Natural vesel|Vesel]] (ru)|| align="center" | 5.0
|- align="center" bgcolor=#F5F5DC
| colspan="2" align="center" | ''Bron: {{Harvnb|Goyns|1999|p=46}}''
|}
Die bitter glukosied pikrokrosien is verantwoordelik vir saffraan se smaak. Pikrokrosien ([[chemiese formule]]: C<sub>16</sub>H<sub>26</sub>O<sub>7</sub>; sistematiese naam: 4-(β-D-glukopiranosieloksi)-2,6,6-trimetielsikloheksa-1-een-1-karboksi-aldehied) is 'n samesmelting van 'n [[aldehied]]-subelement wat as safranaal (sistematiese naam: 2,6,6-trimetielsikloheksa-1,3-dien-1-karboksi-aldehied) bekend staan en 'n koolhidraat is. Dit het insekwerende en plaagdodende eienskappe, en kan tot 4% van droë saffraan beslaan. Dit is beduidend dat pikrokrosien 'n verkorte weergawe (geproduseer deur oksidatiewe verdeling) van die karotenoïed seaxantien is en dit is die glikosied van safranaal. Die rooierig gekleurde<ref name="Leffingwell_1">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=1}}.</ref> seaxantien is toevallig een van die karotenoïede wat natuurlik in die [[retina]] van die menslike [[oog]] voorkom.

Wanneer saffraan gedroog word, nadat dit geoes is, verdeel die hitte, tesame met ensiemreaksies, pikrokrosien om D-[[glukose]] en 'n vrye safranaal-molekule te lewer.<ref name="Deo_4">{{Harvnb|Deo|2003|p=4}}.</ref> Safranaal, 'n vlugtige olie, gee saffraan baie van sy bekende aroma.<ref name="McGee_423">{{Harvnb|McGee|2004|p=423}}.</ref><ref name="Dharmananda">{{Harvnb|Dharmananda|2005}}.</ref> Safranaal is nie so bitter soos pikrokrosien nie en kan tot 70% van droë saffraan se vlugtige fraksie beslaan.<ref name="Leffingwell_1">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=1}}.</ref> 'n Tweede element onderliggend tot saffraan se aroma is 2-hidroksie-4,4,6-trimetiel-2,5-sikloheksadien-1-oon, waarvan die reuk beskryf word as "saffraan, gedroogde hooi-agtig".<ref name="Leffingwell_2001_3">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=3}}.</ref> Chemici bevind dat dit die kragtigste bydraer tot saffraan se reuk is ondanks die feit dat dit in kleiner hoeveelhede teenwoordig is as safranaal.<ref name="Leffingwell_2001_3">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=3}}.</ref> Gedroogde saffraan is hoogs sensitief vir wisselende [[pH]]-vlakke, en breek vinnig chemies af in die teenwoordigheid van [[lig]] en oksidasiemiddels. Dit moet daarom in lugdigte houers gestoor word om kontak met die atmosferiese [[suurstof]] te verminder.  Saffraan is tot 'n mate hittebestand.

== Geskiedenis ==
[[Lêer:Cueilleuse de safran, fresque, Akrotiri, Grèce.jpg|duimnael|links|Detail van die "Saffraan-versamelaars" muurskildery van die "Xeste 3" gebou. Die fresko is een van baie wat oor saffraan handel wat by die antieke Minoïese vesting Akrotiri, [[Santorini]] gevind is.]]

Die geskiedenis van saffraanverbouing strek meer as 3&nbsp;000 jaar terug.<ref name="Deo_1" /> Die wilde voorganger van die gekweekte saffraankrokus was ''Crocus cartwrightianus''. Menslike verbouers het wilde voorbeelde geteel en die plant verbeter deur eksemplare met ongewoon lang stempels te kies. 'n Steriele mutant vorm van ''C. cartwrightianus'', ''C. sativus'' het in die laat [[Bronstydperk]] op [[Kreta]] ontstaan.<ref name="Goyns_1">{{Harvnb|Goyns|1999|p=1}}.</ref> Deskundiges het vir lank glo dat saffraan vir die eerste keer gedokumenteer is in 'n Assiriese botaniese verwysing wat onder Ashurbanipal in die 7de eeu v.C. saamgestel is.

Onlangs is dokumentasie ontdek van saffraan se gebruik oor 'n tydperk van 4&nbsp;000 jaar in die behandeling van sowat 90 siektetoestande.<ref name="Honan_2004">{{Harvnb|Honan|2004}}.</ref> Saffraan is sedertdien as 'n spesery en medisyne in die Mediterreense gebied gebruik. Gebruik en verbouing het stadigaan tot ander dele van Eurasië, [[Afrika|Noord-Afrika]] en [[Noord-Amerika]], en in die laaste paar dekades ook na [[Oseanië]] uitgebrei.

=== Mediterreense gebied ===
[[Minoïese beskawing|Minoërs]] het saffraan teen 1500–1600 v.C. op muurskilderye in hul paleise uitgebeeld, waarby die terapeutiese gebruik van saffraan aangetoon word.<ref name="Ferrence">{{Harvnb|Ferrence|2004|p=1}}.</ref><ref name="Honan_2004" /> Later het Griekse legendes vertel van seevaarte na Cilicië. Daar het avonturiers  gehoop om, wat hulle geglo het die beste saffraan ter wêreld sou wees, in die hande te kry.<ref name="Willard_2-3" /> Nog 'n legende vertel van Crocus en Smilax, waarin Crocus getoor is en verander is in die oorspronklike saffraankrokus.<ref name="Willard_2">{{Harvnb | Willard |2001|p=2}}.</ref> Antieke Mediterreense  volke—insluitend die parfuummakers in [[Egipte]], dokters in [[Gaza]], dorpenaars op Rhodos,<ref name="Willard_58">{{Harvnb|Willard|2001|p= 58}}.</ref> en die Griekse ''hetaerae'' courtisane—het saffraan in hulle parfuums, salwe,<ref name="Willard_41">{{Harvnb|Willard|2001|p=41}}.</ref> potpourri's, maskara's, geestelike offerandes, en mediese behandelings gebruik.<ref name="Willard_41" />
[[Lêer:Man gathering saffron Knossos Crete crocus sativus fresco.jpg|duimnael|regs|Hierdie antieke [[Minoïese beskawing|Minoïese]] fresko uit Knossos, [[Kreta]] vertoon 'n gebukte blou figuur wat die saffraanoes insamel.]]

In laat [[Hellenistiese beskawing|Hellenistiese]] Egipte het [[Cleopatra VII van Egipte|Cleopatra]] saffraan in haar bad gebruik ter wille van verhoogde seksuele plesier.<ref name="Willard_55">{{Harvnb|Willard|2001|p = 55}}.</ref> Egiptiese genesers het saffraan as behandeling vir 'n verskeidenheid maagaandoenings gebruik.<ref name="Willard_34-35">{{Harvnb|Willard|2001|pp=34–35}}.</ref> Saffraan is ook as 'n tekstielkleurmiddel gebruik in [[Levant]]ynse stede soos Sidon en Tyrus.<ref name="Willard_59">{{Harvnb |Willard|2001|p=59}}.</ref> Aulus Cornelius Celsus skryf saffraan voor in medisyne vir wonde, hoes, koliek en brandsiekte, en in die mithridatium.<ref>Celsus, de Medicina, ca. 30 AD, transl. Loeb Classical Library Edition, 1935 [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Celsus/home.html]</ref>  So groot was die Romeine se voorliefde vir saffraan dat Romeinse koloniste hulle saffraan saamgeneem het toe hulle hulle in die suide van [[Gallië]] gevestig het waar dit dan ekstensief verbou is tot met Rome se val. Verskillende teorieë stel dat saffraan eers na [[Frankryk]] teruggekeer het met die [[More]] in die [[8ste eeu]] of tydens die pouslike ballingskap in [[Avignon]] in die [[14de eeu]] n.C.<ref name="Willard_63">{{Harvnb |Willard|2001|p= 63}}.</ref>

=== Asië ===
[[Lêer:Gomateswara.jpg|duimnael|Die 17,8 [[meter|m]] hoë monoliet van [[Djainisme|Djaina]] Tirthankara Bhagavan Gomateshwara Bahubali, wat tussen 978–993 n.C. gekerf is, geleë in Sjravanabelagola, [[Indië]], word elke 12 jaar deur duisende volgelinge met saffraan gesalf as deel van die Mahamastakabhisheka-fees.]]
Saffraan-gebaseerde pigmente is gevind in 50&nbsp;000 jaar oue uitbeeldings van prehistoriese gediertes in wat vandag [[Irak]] is.<ref name="Willard_2" /><ref name="Humphries_20">{{Harvnb |Humphries|1998|p = 20}}.</ref> Later het die Sumeriërs wilde saffraan in hulle geneesmiddels en towerdrankies gebruik.<ref name="Willard_12">{{Harvnb|Willard|2001|p=12}}.</ref> Saffraan was dus 'n artikel wat deel gevorm het van die langafstandhandel voordat die Minoïese paleiskultuur in die 2de millennium v.C. sy hoogtepunt bereik het. Saffraan is ook in die [[Hebreeus]]e Lied van Salomo geëer.<ref name="Humphries_19">{{Harvnb |Humphries|1998|p=19}}.</ref> Antieke [[Perse]] het Persiese saffraan (''Crocus sativus'' 'Hausknechtii') in Derbena, Isfahan, en Khorasan teen die 10de eeu v.C. verbou. By sulke terreine is saffraan in tekstiele ingeweef,<ref name="Willard_2" /> wat in rituele aan gode geoffer is, en is dit in kleurmiddels, parfuums, medisyne, en lyfwasmiddels gebruik.<ref name="Willard_17-18">{{Harvnb|Willard|2001|pp=17–18}}.</ref> Saffraan sou dus oor beddens gestrooi word en in warm tees gemeng word as 'n teenmiddel vir melankolie. Nie-Perse het ook die Perse se gebruik van saffraan as 'n dwelmmiddel en seksstimuleermiddel gevrees.<ref name="Willard_41" /> Tydens sy Asiese veldtogte het [[Alexander die Grote]] Persiese saffraan in sy aftreksels, rys, en baddens gebruik as 'n geneesmiddel vir oorlogswonde. Alexander se troepe het die gebruik nageaap en die saffraan-bad na [[Griekeland]] teruggebring.<ref name="Willard_54-55">{{Harvnb|Willard|2001|pp=54–55}}.</ref>

Daar is botsende teorieë oor saffraan se aankoms in [[Asië|Suid-Asië]]. Tradisionele [[Kasjmir]]se  en [[China|Chinese]] verslae plaas die aankoms daarvan iewers tussen 900–2500 jaar gelede.<ref name="Lak_1998b">{{Harvnb |Lak| 1998b}}.</ref><ref name="Fotedar_128">{{Harvnb|Fotedar|1998–1999|p= 128}}.</ref> Historici wat antieke Persiese rekords bestudeer plaas die aankoms weer tot voor 500 v.C.,<ref name="McGee_422" /> en skryf dit toe aan of Persiese oorplanting van saffraanknolle om nuwe tuine en parke te beplant<ref name="Dalby_2003_256">{{Harvnb|Dalby|2003|p= 256}}.</ref> of aan 'n Persiese inval en kolonisasie van Kasjmir. Fenisiërs het daarna Kasjmirse saffraan as kleurmiddel en 'n behandeling vir neerslagtigheid bemark.<ref name="Willard_41" /> Vandaar het die gebruik van saffraan in voedsel en kleurmiddels oor die hele Suid-Asië versprei. [[Boeddhisme|Boeddhiste]] monnike in [[Indië]] het byvoorbeeld saffraan-gekleurde togas aangeneem na [[Boeddha|Boeddha Siddhartha Gautama]] se dood.<ref name="Tarvand_2005">{{Harvnb|Tarvand|2005}}.</ref>

Saffraan het vir die eerste keer deur Persië in [[China]] aangekom saam met die Mongoolse invallers.<ref name="Fletcher_2005_11">{{harvnb |Fletcher|2005| p = 11}}.</ref> Saffraan word in antieke Chinese mediese tekste genoem, insluitend die veertig-volume ''Shennong Bencaojing'' (神農本草經 — "Shennong se Groot Kruieboek", ook bekend as ''Pen Ts'ao'' of ''Pun Tsao'') farmakopee, 'n foliant wat dateer uit 200–300 v.C.. Die lywige boekdeel wat tradisioneel toegeskryf word aan die legendariese ''Yan'' ("Vuur") Keiser (炎帝) [[Shennong]] dokumenteer 252 fitochemiese-gebaseerde behandelings vir verskeie kwale.<ref name="Hayes_6">{{Harvnb |Hayes|2001| p = 6}}.</ref><ref name="SNL_2005">{{Harvnb|Shen-Nong Limited| 2005}}.</ref><ref name="Tarvand_2005" /> Tog het die Chinese in omtrent die [[3de eeu]] n.C. na Safraan as afkomstig van Kasjmir verwys. Wan Zhen, 'n Chinese mediese deskundige, het byvoorbeeld verslag gedoen dat "die habitat van saffraan in Kasjmir is, waar mense dit hoofsaaklik groei om dit aan die Boeddha te offer." Wan het ook beskryf hoe saffraan in sy tyd gebruik is: "Die saffraankrokusblom verwelk binne 'n paar dae, en dan word die saffraan verkry. Dit word aangeskryf vir die uniforme geel kleur daarvan. Dit kan gebruik word om [[wyn]] te aromatiseer."<ref>{{cite book |last=Dalby |first=Andrew |year=2002 |title=Dangerous Tastes: The Story of Spices
|publisher=University of California Press |isbn=0-520-23674-2 |url=http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=7IHcZ21dyjwC |accessdate=2006-01-10 |pages= 95}}</ref>

=== Europa ===
[[Lêer:Thomas Becket Murder.JPG|duimnael|regs|Middeleeuse Europese [[geïllumineerde manuskrip]]te, soos die [[13de eeu]]se uitbeelding van die [[aartsbiskop van Kantelberg]] [[Thomas Becket]] se sluipmoord, het baie keer saffraankleurmiddels gebruik om skakerings van [[geel]] en [[oranje (kleur)|oranje]] te verkry.]]
In [[Europa]] het saffraanverbouing drasties gedaal ná die val van die [[Romeinse Ryk]]. Saffraan is heringevoer toe dit deur die Moorse beskawing na [[Spanje]], Frankryk, en Italië versprei het.<ref name="Willard_70">{{Harvnb|Willard|2001|p=70}}.</ref> Tydens die [[14de eeu]] het aanvraag vir saffraan-gebaseerde medisyne as gevolg van die [[Swart Dood]] die hoogte in geskiet en moes baie saffraan via Venesiese en Genuaanse skepe uit die suidelike en Mediterreense lande<ref name="Willard_99">{{Harvnb|Willard|2001|p=99}}.</ref> soos Rhodos ingevoer word. Die diefstal van een so 'n skeepsvrag deur edelmanne het gelei tot die veertien weke lange "Saffraanoorlog".<ref name="Willard_99">{{Harvnb|Willard|2001|p=99}}.</ref> Die konflik en gevolglike vrees vir  verwoede saffraanrowery het aanleiding gegee tot beduidende saffraanverbouing in die [[Switserse]] stad [[Basel]], wat as gevolg daarvan welgesteld geword het.<ref name="Willard_101">{{Harvnb|Willard|2001|p=101}}.</ref> Verbouing het vandaar na [[Neurenberg]] versprei waar die meng van saffraan met minderwaardige produkte epidemiese vlakke bereik en tot die ''Safranschau''-kode gelei het, waarvolgens saffraan-verdunners beboet, in hegtenis geneem of tereggestel is.<ref name="Willard_103-104">{{Harvnb|Willard|2001|pp=103-104}}.</ref> Saffraanverbouing het daarna na die hele [[Engeland]] versprei, veral Norfolk en Suffolk. Die dorp [[Saffron Walden]] in Essex, wat sy naam van die nuwe spesialiteitsgewas gekry het, het as Engeland se hoofsaaklike sentrum vir die verbouing en handel met saffraan te voorskyn gekom. Die invloei van eksotiese speserye soos [[sjokolade]], [[koffie]], [[tee]], en [[vanielje]] uit lande in die Ooste en oorsee, waarmee handelsbande aangeknoop is, het versoorsaak dat  Europese verbouing en gebruik van saffraan gedaal het.<ref name="Willard_117">{{Harvnb|Willard|2001|p=117}}.</ref><ref name="Willard_132-133">{{Harvnb|Willard|2001|pp=132-133}}.</ref> Slegs in die suide van Frankryk, Italië, en Spanje het beduidende verbouing behoue gebly.<ref name="Willard_133">{{Harvnb|Willard|2001|p=133}}.</ref>

Europeërs het saffraan na die Amerika's gebring. Lede van die Schwenkfelder Kerk, wat Europa verlaat het om 'n nuwe heenkome in die Nuwe Wêreld te vind, het daar met 'n trommel vol saffraanknolle aangekom; baie Schwenkfelders het inderdaad saffraan in Europa verbou.<ref name="Willard_143">{{Harvnb|Willard|2001|p=143}}.</ref> Teen 1730 het die [[Pennsilvanië-Duitsers]] saffraan oor die hele oostelike deel van [[Pennsilvanië]] verbou. Spaanse kolonies in die Karibbiese eilande het groot hoeveelhede van die nuwe Amerikaanse saffraan gekoop, en hoë aanvraag het verseker dat saffraan se prys op die [[Philadelphia]] handelsbeurs gelyk gestel is aan dié van [[goud]].<ref name="Willard_138">{{Harvnb|Willard|2001|p=138}}.</ref> Die handel met die Karibiese eilande het later in die nasleep van die Oorlog van 1812 in duie gestort toe baie saffraan-handelskepe vernietig is.<ref name="Willard_138-139">{{Harvnb|Willard|2001|pp=138-139}}.</ref> Die Pennsilvanië-Duitsers het egter aangehou om kleiner hoeveelhede saffraan vir plaaslike handel en vir gebruik in hulle koeke, pasta en hoender- of foreldisse te verbou.<ref name="Willard_142-146">{{Harvnb|Willard|2001|pp=142-146}}.</ref> Amerikaanse saffraanverbouing het hoofsaaklik in Lancaster County, Pennsilvanië tot vandag toe behoue gebly.<ref name="Willard_143">{{Harvnb|Willard|2001|p=143}}.</ref>

== Handel en gebruik ==
[[Lêer:01 Paella Valenciana original.jpg|duimnael|links|Saffraan is een van die drie noodsaaklike bestanddele in die [[Spanje|Spaanse]] ''[[paella|paella valenciana]]'', en is verantwoordelik vir die karakteristieke heldergeel kleur.]]
Die hoeveelheid blomme benodig asook die aantal arbeid wat die oes van saffraan verg het tot gevolg gehad dat saffraan in sommige lande (soos die [[VSA]]) letterlik sy gewig in goud werd is en selfs meer in ander lande (soos [[Australië]]).<ref>[http://www.abc.net.au/landline/stories/s556192.htm ''Tasmania's saffron gold''], 'n artikel by die ''Landline''-webwerf. Laaste besoek op 15 April 2007.</ref><ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=travel&res=9B0DE1D6103BF937A35753C1A961948260 ''FARE OF THE COUNTRY; Saffron, Kashmir's Pot of Gold''] by die webwerf van die New York Times. Laaste besoek op 15 April, 2007.</ref>

Saffraan se aroma herinner volgens fynproewers aan metaalagtige heuning met [[gras]] of [[hooi]]-agtige note, terwyl die smaak ook as hooi-agtig en effens bitter beskryf word. Saffraan gee ook 'n helder oranje-geel kleur aan kos. As gevolg van die ongewone smaak en kleur wat dit tot voedsel bydra word dit algemeen in Arabiese, Sentraal-Asiese, [[Europese]], [[Indiese]], [[Iran]]se, [[Marokko|Marokkaanse]] en [[Cornwall|Corniese]] kookkuns gebruik. Lekkergoed en likeurs bevat baiekeer ook saffraan. Algemene saffraan-plaasvervangers sluit in  [[Saffloer]] (''Carthamus tinctorius'', wat baiekeer as "Portugese saffraan" of "assafroa" verkoop word) en [[borrie]] (''Curcuma longa''). Medies het saffraan 'n lang [[Geskiedenis van medisyne|geskiedenis]] as deel van tradisionele heling; moderne medisyne het ook ontdek dat saffraan kankerwerende ,<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> anti-mutageniese (mutasie-werend), immunomodulelerende en  antioksidant-agtige eienskappe het.<ref name="Assimopoulou_2005">{{Harvnb|Assimopoulou|2005|p=1}}.</ref><ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref><ref name="Chang">{{Harvnb|Chang|Kuo|Wang|1964|p=1}}.</ref> Saffraan is ook as 'n tekstielkleurmiddel gebruik, veral in [[China]] en [[Indië]], en in die parfuumbedryf.
{| cellpadding="4" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 300px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- bgcolor=#ff8888
| colspan="2" align="center" | '''Globale saffraanverbouingspatrone'''
|- style="background:#FFFFFF; color:#111111;" align="center"
| colspan="2" | [[Lêer:Saffron crocus sativus modern world production.png|senter|300px|'n Wêreldkaart wat die hoof-saffraanprodusente aandui.]]<br /><center>|'n Wêreldkaart wat die hoof-saffraanprodusente aandui.</center>
|- bgcolor=#ffeeee
| style="width:10px; height:10px; background:#800000;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofverbouingsgebiede.
|- bgcolor=#ffeeee
| style="width:10px; height:5px; background:#ff0000;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofproduserende lande.
|- bgcolor=#ffeeee
| style="width:10px; height:10px; background:#ff5555;" | || &nbsp;—&nbsp; Sekondêre groeigebiede.
|- bgcolor=#ffeeee
| style="width:10px; height:10px; background:#ffaeae;" | || &nbsp;—&nbsp; Sekondêre produserende lande.
|- bgcolor=#ffeeee
| style="width:10px; height:10px; background:#8080ff;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofhandelsentra (tans).
|- bgcolor=#ffeeee
| style="width:10px; height:10px; background:#97cbff;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofhandelsentra (histories).
|}

Meeste saffraan word verbou in 'n band wat strek van die Middellandse See in die weste tot Kasjmir in die ooste. Jaarliks word omtrent 300&nbsp;ton saffraan wêreldwyd geproduseer.<ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> [[Iran]], [[Spanje]], [[Indië]], [[Griekeland]], [[Azerbeidjan]], [[Marokko]], en [[Italië]] (in volgorde van verminderende produksie) is belangrike saffraanprodusente. Meer as 90% van die wêreld se produksie van saffraan is uit Iran afkomstig en omtrent 96% van die land se produksie gebeur in Sentraal-Khorasan.<ref>{{Cite web |url=http://www.farhangsaffron.com/history.htm |title=argiefkopie |access-date=15 April 2007 |archive-date= 9 Oktober 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009104503/http://www.farhangsaffron.com/history.htm |url-status=dead }}</ref> 'n 450&nbsp;g ('n Pond) droë saffraan benodig 50&nbsp;000–75&nbsp;000 blomme, die ekwivalent van 'n rugbyveld-grootte land .<ref name="Hill_273">{{Harvnb|Hill|2004|p=273}}.</ref><ref name="Rau_35">{{Harvnb|Rau|1969|p=35}}.</ref> Sowat veertig ure dolle dag-en-nag arbeid word benodig om 150&nbsp;000 blomme te pluk.<ref name="Lak_1998">{{Harvnb|Lak|1998}}.</ref> Tydens ekstraksie word stempels vinnig gedroog en (verkieslik) in lugdigte houers verseël.<ref name="Goyns_8">{{Harvnb|Goyns|1999|p=8}}.</ref> Saffraan-pryse teen groothandel- en kleinhandelpryse wissel van $1100–$11,000 per kilogram. In Westelike lande is die gemiddelde kleinhandelprys $2200/£1100/€1550 per kilogram.<ref name="Hill_272">{{Harvnb|Hill|2004|p=272}}.</ref> Tussen 70&nbsp;000 en 200&nbsp;000 drade weeg 'n pond. Skerp karmynrooi kleur, effense klamheid, elastisiteit, onlangse oesdatum, en gebrek aan klein stukkies afgebreekte saffraandrade is eienskappe van vars saffraan.

== Kultivars ==
[[Lêer:Iran saffron threads.jpg|duimnael|links|Saffraan drade (gemeng met geel style) uit [[Iran]].]]
Verskeie saffraan kultivars word wêreldwyd verbou. Spanje se variëteite, insluitend dié met die handelsname 'Spanish Superior' en 'Creme', is oor die algemeen matiger in kleur, smaak, en aroma; dit word deur regerings-voorgeskrewe standaarde. Italiaanse variëteite is sterker, terwyl die mees intense variëteite van Masedonies-Griekse, Irannese en Indiese oorsprong is. Westerlinge kan beduidende hindernisse ondervind om saffraan uit Indië te bekom. Indië het byvoorbeeld die uitvoer van hoëgraad-saffraan verban. Benewens bogenoemde is verskeie "boetiek"-gewasse beskikbaar uit [[Nieu-Seeland]], [[Frankryk]], [[Switserland]], [[Engeland]], die [[VSA]], en ander lande. In die VSA word Pennsilvanië-Duitse saffraan — wat bekend is vir die aardse note — in klein hoeveelhede bemark.<ref name="Willard_143">{{Harvnb|Willard|2001|p=143}}.</ref><ref name="Willard_201">{{Harvnb|Willard|2001|p=201}}.</ref>

[[Lêer:Red-crocus-thread-greek-v2.jpg|duimnael|regs|Naby-foto van 'n enkele krokus draad (die gedroogde stempel). Werklike lengte is omtrent 20&nbsp;mm.]]
Verbruikers beskou sekere kultivars as "premium"-kwaliteit. Die "Aquila"-saffraan (''zafferano dell'Aquila'') — wat deur hoë safranaal- en krokieninhoud, vorm, ongewoon pikante aroma, en intense kleur gedefinieer word— word uitsluitlik op agt hektaar in die Navelli Vallei van Italië se Abruzzo-streek naby L'Aquila verbou. Dit is vir die eerste keer in die Inkwisisie-era deur 'n Dominikaanse monnik uit Spanje na Italië gebring. Die grootste saffraan-verbouingsstreek in Italië in terme van opbrengs en gehalte is in San Gavino Monreale, [[Sardinië]]. Daar word saffraan op 40 hektaar (60% van die Italiaanse produksie) verbou; dit het ook 'n baie hoë krokien, pikrokrokien en safranaalinhoud. 'n Ander variëteit in die kategorie is die Kasjmirse "Mongra" of "Lacha" saffraan (''Crocus sativus'' 'Cashmirianus'), wat van die moeilikste is vir verbruikers om in die hande te kry. Aanhoudende droogtes, plae, en misoeste in Kasjmir, tesame met die Indiese uitvoerverbod, dra by tot die hoë prys wat dit behaal. Kasjmirse saffraan word herken aan die uiters donker bruinrooi-pers kleur, onder die donkerste ter wêreld, wat die saffraan se sterk smaak, aroma en kleurseleffek suggereer.

== Grade ==
[[Lêer:Crocus sativus1.jpg|duimnael|regs|Saffraankrokusse wat in 'n tuin in Osaka-prefektuur, Kansai, Honshū, [[Japan]] groei.]]
{| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 208px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- align="center" bgcolor=#CDC0B0
! colspan="2" | Minimum saffraan kleur<br /> graderingstandaarde (ISO 3632)
|- align="center" bgcolor=#EEDFCC
| ISO Graad<br />(category) ||Krokien-spesifieke<br />absorbansie (<math>A_\lambda</math>)-telling<br />(at λ=440 [[nanometer|nm]])
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
| I   || > 190
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
| II  || 150–190
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
| III || 110–150
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
| IV  || 80–110
|- align="center" bgcolor=#EEDFCC
| colspan="2" align="center" | ''Bron: {{Harvnb|Tarvand|2005b}}''
|}

Saffraantipes word gegradeer volgens kwaliteit, volgens laboratoriummetings van eienskappe soos krokien (kleur), pikrokrokien (smaak), en safranaal-(reuk)-inhoud. Ander metings sluit in blomuitskot  (d.i. die saffraan-speserymonster se nie-stempelblominhoud) en metings van ander vreemde materiaal soos anorganiese materiaal ("as"). 'n Uniforme stel internasionale standaarde in saffraan-gradering is deur die Internasionale Organisie vir Standardisasie, 'n internasionale federasie van nasionale standaarde-liggame, gevestig. ISO 3632 handel naamlik uitsluitlik oor saffraan. Dit bepaal vier empiriese grade van kleurintensiteit: IV (swakste), III, II, en I (beste gehalte). Saffraanmonsters word aan een van die grade toegeken deur die spesery se krokieninhoud te bepaal, wat onthul word deur metings van krokien-spesifieke spektroskopiese absorpsie. Absorpsie word gedefinieer as <math>A_\lambda = -\log(I/I_0)</math>, met <math>A_\lambda</math> as absorbsie (Beer-Lambertwet). Dit is 'n meting van 'n gegewe stof se deursigtigheid (<math>I/I_0</math>, die verhouding van die ligintensiteit, wat deur die monster skyn, teenoor die invallende lig) vir 'n gegewe golflengte van lig.

Vir saffraan word absorbansie bepaal deur die krokien-spesifieke fotongolflengte van 440 [[nanometer|nm]] in 'n gegewe droë speserymonster.<ref name="Tarvand_2005b">{{Harvnb|Tarvand|2005b}}.</ref> Hoër absorbansies by die golflengte impliseer hoër krokien-konsentrasie, en dus groter kleurintensiteit. Hierdie gegewens word deur spektrofotometriese verslae by gesertifiseerde toetslaboratoria wêreldwyd. Hierdie kleurgrade wissel van grade met absorbansies laer as 80 (vir alle kategorie IV saffraan) tot 190 of meer (vir kategorie I). Die wêreld se beste voorbeelde (dié wat bestaan uit rooibruin punte van stempels van die beste blomme) behaal absorbansietellings groter as 250. Markpryse vir saffraantipes volg direk van hierdie ISO-tellings.<ref name="Tarvand_2005b" /> Baie groeiers, handelaars en verbruikers verwerp sulke laboratorium-toetstellings. Hulle verkies 'n meer holistiese metode waarin bondeltjies saffraan vir smaak, aroma, buigsaamheid, en ander eienskappe getoets word soortgelyk aan hoe wynproe uitgevoer word.<ref name="Hill_274">{{Harvnb|Hill|2004|p=274}}.</ref>
{| cellpadding="1" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 160px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;"
|- align="center" bgcolor=#CDC0B0
! colspan="2"  |  Spaanse federale saffraan<br />gradering standarde
|- align="center" bgcolor=#EEDFCC
| Graad        || ISO telling
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
|''Coupe''     || > 190
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
|''La Mancha'' || 180–190
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
|''Río''       || 150–180
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
|''Standaard''  || 145–150
|- align="center" bgcolor=#FFFFFF
|''Sierra''    || < 110
|- align="center" bgcolor=#EEDFCC
| colspan="2" align="center" | ''Source: {{Harvnb|Tarvand|2005b}}''
|}

[[Lêer:Crocus sativus sahuran.jpg|duimnael|links|'n Saffraankrokusblom.]]
Ondanks sulke pogings tot gehalte beheer en standardisasie, duur 'n uitgebreide geskiedenis van saffraan-vervalsing en vermenging—veral onder die goedkoopste grade—tot in moderne tye voort. Vermenging is vir die eerste keer in Europa se [[Middeleeue]] gedokumenteer toe diegene, wat uitgevang is onder die ''Safranschau''-kode, tereggestel kon word.<ref name="Willard_102-104">{{Harvnb|Willard|2001|pp=102-104}}.</ref> Tipiese metodes sluit in die meng van vreemde stowwe soos [[beet]], granaatvesels, rooigekleurde syvesels, of die saffraankrokus se smaaklose en reuklose geel meeldrade. Ander metodes sluit in die week van saffraanvesels met klewerige stowwe soos heuning of kookolie. Gepoeierde saffraan is meer vatbaar vir vermenging met borrie, paprika, en ander poeiers wat as verdunners dien. Vervalsing kan ook bestaan uit die verkoop van verkeerd gemerkte<!--mislabeled--> mengsels van verskillende saffraangrade.<ref name="Tarvand_2005" /> In Indië word hoëgraad-saffraan uit Kasjmir baiekeer met ander goedkoper Iranse invoere vermeng; hierdie mengsels word dan as suiwer Kasjmirsaffraan verkoop, wat Kasjmirkwekers heelwat inkomste kos.<ref name="ABC">{{Harvnb|Australian Broadcasting Corporation|2003}}.</ref><ref name="Hussain">{{Harvnb|Hussain|2005}}.</ref>

== Verwysings ==
{{Verwysings|3}}

== Bronne ==
{{col-begin}}
{{col-2}}
<div class="references-small">
* {{Harvard reference
 | Author      = Australian Broadcasting Corporation
 | Surname1    = Australian Broadcasting Corporation
 | Year        = 2003
 | Title       = Kashmiri saffron producers see red over Iranian imports
 | Journal     = Australian Broadcasting Corporation
 | URL         = http://www.abc.net.au/news/newsitems/200311/s982047.htm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Abdullaev
 | Given1      = FI
 | Year        = 2002
 | Title       = Cancer chemopreventive and tumoricidal properties of saffron (''Crocus sativus L.'')
 | Journal     = Experimental Biology and Medicine
 | Volume      = 227
 | Issue       = 1
 | URL         = http://www.ebmonline.org/cgi/content/full/227/1/20
 | Access-date =[[10 Januarie]] [[2006]]
}}. PMID 11788779
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Assimopoulou
 | Given1      = AN
 | Surname2    = Papageorgiou
 | Given2      = VP
 | Surname3    = Sinakos
 | Given3      = Z
 | Year        = 2005
 | Title       = Radical scavenging activity of ''Crocus sativus L.'' extract and its bioactive constituents
 | Journal     = Phytotherapy Research
 | Volume      = 19
 | Issue       = 11
}}. PMID 16317646
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Chang
 | Given1      = PY
 | Surname2    = Kuo
 | Given2      = W, Liang, CT
 | Surname3    = Wang
 | Given3      = CK
 | Year        = 1964
 | Title       = The pharmacological action of 藏红花 (''zà hóng huā'' – ''Crocus sativus L.''): effect on the uterus and/or estrous cycle
 | Journal     = Yao Hsueh Hsueh Pao
 | Volume      = 11
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Courtney
 | Given1      = P
 | Year        = 2002
 | Title       = Tasmania's Saffron Gold
 | Journal     = Landline (Australian Broadcasting Corporation)
 | URL         = http://www.abc.net.au/landline/stories/s556192.htm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Dalby
 | Given1      = A
 | Year        = 2003
 | Title       = Food in the Ancient World from A to Z
 | Publisher   = Routledge (UK)
 | ID          = ISBN 0-415-23259-7
}}.
* {{Harvard reference
 | Author      = Darling Biomedical Library
 | Surname1    = Darling Biomedical Library
 | Year        = 2002
 | Title       = Saffron
 | Journal     = Darling Biomedical Library (UCLA)
 | URL         = http://unitproj.library.ucla.edu/biomed/spice/index.cfm?displayID=22
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Davies
 | Given1      = NW
 | Surname2    = Gregory
 | Given2      = MJ
 | Surname3    = Menary
 | Given3      = RC
 | Year        = 2005
 | Title       = Effect of drying temperature and air flow on the production and retention of secondary metabolites in saffron
 | Journal     = Journal of Agricultural and Food Chemistry.
 | Volume      = 53
 | Issue       = 15
}}. PMID 16028982
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Deo
 | Given1      = B
 | Year        = 2003
 | Title       = Growing Saffron – The World's Most Expensive Spice
 | Journal     = Crop & Food Research (New Zealand Institute for Crop & Food Research)
 | Issue       = 20
 | URL         = http://www.crop.cri.nz/home/products-services/publications/broadsheets/020Saffron.pdf
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Dharmananda
 | Given1      = S
 | Year        = 2005
 | Title       = Saffron: An Anti-Depressant Herb
 | Journal     = Institute for Traditional Medicine
 | URL         = http://www.itmonline.org/arts/saffron.htm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Author      = DPIWE (Tasmanian Department of Primary Industries, Water and Environment)
 | Surname1    = DPIWE
 | Year        = 2005
 | Title       = Emerging and Other Fruit and Floriculture: Saffron
 | Journal     = Food & Agriculture
 | URL         = http://www.dpiwe.tas.gov.au/inter.nsf/WebPages/EGIL-5K63X8?open#Saffron
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Ferrence
 | Given1      = SC
 | Year        = 2004
 | Title       = Therapy with saffron and the Goddess at Thera
 | Journal     = Perspectives in Biology and Medicine
 | Volume      = 47
 | Issue       = 2
}}. PMID 15259204
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Fletcher
 | Given1      = N
 | Year        = 2005
 | Title       = Charlemagne's Tablecloth: A Piquant History of Feasting
 | Publisher   = St. Martin's Press
 | ID          = ISBN 0-312-34068-0
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Fotedar
 | Given1      = S
 | Year        = 1998–1999
 | Title       = Cultural Heritage of India – Kashmiri Pandit Contribution
 | Journal     = Vitasta (Kashmir Sabha)
 | Volume      = XXXII
 | Issue       = 1
 | URL         = http://www.ikashmir.org/pdf/Vitasta1998-1999.pdf
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Goyns
 | Given1      = MH
 | Year        = 1999
 | Title       = Saffron
 | Publisher   = Taylor & Francis
 | ID          = ISBN 90-5702-394-6
 | URL         = http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=l-QJaUp31T4C
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Grigg
 | Given1      = DB
 | Year        = 1974
 | Title       = The Agricultural Systems of the World
 | Publisher   = Cambridge University Press
 | ID          = ISBN 0-521-09843-2
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Harper
 | Given1      = D
 | Year        = 2001
 | Title       = Saffron
 | Journal     = Online Etymology Dictionary
 | URL         = http://www.etymonline.com/index.php?search=saffron&searchmode=none
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Hasegawa
 | Given1      = JH
 | Surname2    = Kurumboor
 | Given2      = SK
 | Surname3    = Nair
 | Given3      = SC
 | Year        = 1995
 | Title       = Saffron chemoprevention in biology and medicine: a review
 | Journal     = Cancer Biotherapy
 | Volume      = 10
 | Issue       = 4
}}. PMID 8590890
</div>
{{col-2}}
<div class="references-small">
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Hayes
 | Given1      = AW
 | Year        = 2001
 | Title       = Principles and Methods of Toxicology
 | Publisher   = Taylor & Francis
 | ID          = ISBN 1-56032-814-2
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Hill
 | Given1      = T
 | Year        = 2004
 | Title       = The Contemporary Encyclopedia of Herbs and Spices: Seasonings for the Global Kitchen
 | Publisher   = Wiley
 | ID          = ISBN 0-471-21423-X
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Honan
 | Given1      = WH
 | Year        = 2004
 | Title       = Researchers Rewrite First Chapter for the History of Medicine
 | Journal     = The New York Times
 | URL         = http://www.nytimes.com/2004/03/02/science/02MEDI.html?ex=1393563600&en=c3177ebac2572d43&ei=5007&partner=USERLAND
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Humphries
 | Given1      = J
 | Year        = 1998
 | Title       = The Essential Saffron Companion
 | Publisher   = Ten Speed Press
 | ID          = ISBN 1-58008-024-3
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Hussain
 | Given1      = A
 | Year        = 2005
 | Title       = Saffron Industry in Deep Distress
 | Journal     = BBC News
 | URL         = http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4216493.stm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Jessie
 | Given1      = SW
 | Surname2    = Krishnakantha
 | Given2      = TP
 | Year        = 2005
 | Title       = Inhibition of human platelet aggregation and membrane lipid peroxidation by food spice, saffron
 | Journal     = Molecular and Cellular Biochemistry
 | Volume      = 278
 | Issue       = 1–2
}}. PMID 16180089
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Katzer
 | Given1      = G
 | Year        = 2001
 | Title       = Saffron (Crocus sativus L.)
 | Journal     = Gernot Katzer's Spice Pages
 | URL         = http://www.uni-graz.at/~katzer/engl/Croc_sat.html
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Lak
 | Given1      = D
 | Year        = 1998
 | Title       = Kashmiris Pin Hopes on Saffron
 | Journal     = BBC News
 | URL         = http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/212491.stm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Lak
 | Given1      = D
 | Year        = 1998b
 | Title       = Gathering Kashmir's Saffron
 | Journal     = BBC News
 | URL         = http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/from_our_own_correspondent/213043.stm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Leffingwell
 | Given1      = JC
 | Year        = 2002
 | Title       = Saffron
 | Journal     = Leffingwell Reports
 | Volume      = 2
 | Issue       = 5
 | URL         = http://www.leffingwell.com/download/saffron.pdf
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = McGann
 | Given1      = K
 | Year        = 2003
 | Title       = What the Irish Wore: A Few Arguments on the Subject of Saffron
 | Journal     = Reconstructing History
 | URL         = http://www.reconstructinghistory.com/irish/saffron.html
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = McGee
 | Given1      = H
 | Year        = 2004
 | Title       = On Food and Cooking: The Science and Lore of the Kitchen
 | Publisher   = Scribner
 | ID          = ISBN 0-684-80001-2
 | URL         = http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=iX05JaZXRz0C
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Nair
 | Given1      = SC
 | Surname2    = Pannikar
 | Given2      = B
 | Surname3    = Panikkar
 | Given3      = KR
 | Year        = 1991
 | Title       = Antitumour activity of saffron (''Crocus sativus'').
 | Journal     = Cancer Letters
 | Volume      = 57
 | Issue       = 2
}}. PMID 2025883
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Park
 | Given1      = JB
 | Year        = 2005
 | Title       = Saffron
 | Journal     = USDA Phytochemical Database
 | URL         = http://www.pl.barc.usda.gov/usda_supplement/supplement_detail_b.cfm?chemical_id=140
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Pearce
 | Given1      = F
 | Year        = 2005
 | Title       = Returning war-torn farmland to productivity
 | Journal     = New Scientist
 | URL         = http://www.newscientist.com/channel/earth/mg18524831.000.html
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Surname1    = Rau
 | Given1      = SR
 | Year        = 1969
 | Title       = The Cooking of India
 | Publisher   = Time Life Education
 | ID          = ISBN 0-8094-0069-3
}}.
* {{Harvard reference
 | Author      = Shen-Nong Limited
 | Surname1    = Shen-Nong Limited
 | Year        = 2005
 | Title       = Qin Dynasty 221–207 B.C.
 | Journal     = Shen-Nong
 | URL         = http://www.shen-nong.com/eng/shen-nong/history/qinhan/qinhan.htm
 | Access-date = [[1 April]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Author      = Tarvand Saffron
 | Surname1    = Tarvand
 | Year        = 2005
 | Title       = What is Saffron?
 | Journal     = Tarvand Saffron Company
 | URL         = http://www.tarvandsaffron.com/saffron.htm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Author      = Tarvand Saffron
 | Surname1    = Tarvand
 | Year        = 2005b
 | Title       = Grading and Classification
 | Journal     = Tarvand Saffron Company
 | URL         = http://www.tarvandsaffron.com/classification.htm
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
* {{Harvard reference
 | Last1       = Willard
 | Given1      = P
 | Year        = 2001
 | Title       = Secrets of Saffron: The Vagabond Life of the World's Most Seductive Spice
 | Publisher   = Beacon Press
 | ID          = ISBN 0-8070-5008-3
 | URL         = http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=WsUaFT7l3QsC
 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]]
}}.
</div>
{{col-end}}

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Crocus sativus|Saffraan}}
{{Wikispecies|Crocus sativus|Saffraan}}
* {{Citation|title=Saffron|work=Darling Biomedical Library|publisher=[[University of California, Los Angeles|UCLA]]|url=http://unitproj.library.ucla.edu/biomed/spice/index.cfm?displayID=22}}
* {{Citation|title=''Crocus sativus''|work=Germplasm Resources Information Network|publisher=[[United States Department of Agriculture|USDA]]|url=http://sun.ars-grin.gov:8080/npgspub/xsql/duke/plantdisp.xsql?taxon=318|access-date=17 Mei 2012|archivedate=10 November 2004|archiveurl=https://web.archive.org/web/20041110054340/http://sun.ars-grin.gov:8080/npgspub/xsql/duke/plantdisp.xsql?taxon=318}}

{{Voorbladster}}
{{Kruie en speserye}}
{{Taksonbalk}}
{{Normdata}}

[[Kategorie:Crocus]]
[[Kategorie:Medisinale plante]]
[[Kategorie:Speserye]]