Fosforsuur

Sjabloon:Chemiekas2 Fosforsuur (ook ortofosforsuur, monofosforsuur of fosfor(V)suur) is 'n swak suur met die chemiese formule Sjabloon:Chem. Dit is 'n belangrike chemiese produk wat veral in die kunsmisnywerheid gebruik word. Ander gebruike sluit in seep en skoonmaakmiddels, bymiddels in die voedselbedryf, waterbehandeling en tandepasta. Dit word uit fosforertse berei deur die inwerking van swaelsuur. Afhangend van die hoeveelheid swaelsuur wat gebruik word, word verskillende kaliumsoute uit fosforsuur gevorm. Naas die gebruik daarvan in die kunsmisnywerheid is fosforsuur ook belangrik as beitssuur by die oppervlakbehandeling van metale, waterversagter en roesverwyderaar en vir nywerheidsgebruik in dranke en limonades.

Benoeming

Die korrekte naam vir fosforsuur is ortofosforsuur (Sjabloon:Chem), ter onderskeiding van 'n groot aantal ander bekende fosforsure. 'n Verbinding met die samestelling 2 Sjabloon:Chem.Sjabloon:Chem is in 'n kristallyne vorm bekend. By verhitting verloor ortofosforsuur water en gaan eers oor in pirofosforsuur (Sjabloon:Chem) en vervolgens oor in metafosforsuur (Sjabloon:Chem), waarin fosfor vrywaardig is en wat soute (die fosfate) vorm.

Vervaardiging

Fosforsuur word industrieel vervaardig deur twee algemene roetes.Sjabloon:R In die "nat" proses word 'n fosfaatbevattende mineraal soos kalsiumhidroksiapatiet met swaelsuur behandel.Sjabloon:R

$\mathrm{C}\mathrm{a}{\phantom{A}}_5(\mathrm{P}\mathrm{O}{\phantom{A}}_4){\phantom{A}}_3\mathrm{O}\mathrm{H}+5\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{S}\mathrm{O}{\phantom{A}}_4⟶3\mathrm{H}{\phantom{A}}_3\mathrm{P}\mathrm{O}{\phantom{A}}_4+5\mathrm{C}\mathrm{a}\mathrm{S}\mathrm{O}{\phantom{A}}_4(\mathrm{v})+\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}$

Fluoroapatiet is 'n alternatiewe grondstof en in die geval is fluoried verwyder as die onoplosbare verbinding Sjabloon:Chem. Die fosforsuuroplossing bevat gewoonlik 23–33% fosforpentoksied (Sjabloon:Chem) (32–46% fosforsuur). Dit kan gekonsentreer word om kommersiële- of handelsgraad-fosforsuur te produseer, wat ongeveer 54–62% Sjabloon:Chem (75–85% Sjabloon:Chem) bevat. Verdere verwydering van water lewer superfosforsuur met 'n Sjabloon:Chem-konsentrasie bo 70% (wat ooreenstem met byna 100% Sjabloon:Chem). Kalsiumsulfaat (gips) word as 'n neweproduk vervaardig en word as fosfogips verwyder.

Om voedselgraad fosforsuur te produseer, word fosfaaterts eers met kooksteenkool in 'n elektriese boogoond gereduseer om elementêre fosfor te maak. Silika word ook bygevoeg, wat lei tot die produksie van 'n kalsiumsilikaatslak. Elementêre fosfor word uit die oond gedistilleer en met lug verbrand om hoë-suiwerheid fosforpentoksied te produseer, wat in water opgelos word om fosforsuur te maak.

Die fosforsuur van beide prosesse kan verder gesuiwer word deur verbindings van arseen en ander potensieel giftige onsuiwerhede te verwyder.

Gebruike

Die oorheersende gebruik van fosforsuur is vir kunsmis, wat ongeveer 90% van produksie verbruik.Sjabloon:R Voedselgraad fosforsuur (bymiddel E338Sjabloon:R) word gebruik om voedsel en drank soos verskeie kolas en konfyte te versuur en dit verskaf 'n pikante of suur smaak. Die fosforsuur dien ook as 'n preserveermiddel.Sjabloon:R Fosforsuur in koeldrank het die potensiaal om tanderosie te veroorsaak.Sjabloon:R Fosforsuur het ook die potensiaal om by te dra tot die vorming van nierstene, veral in diegene wat voorheen nierstene gehad het.Sjabloon:R

Eienskappe

Fosforsuur is 'n swakker suur as soutsuur of swaelsuur, maar werk tog etsend in op die vel. Dit kan by verhitting selfs glas en keramiek aantas. Omdat dit nie giftig is vir inwendige gebruik nie en in 'n verdunde vorm 'n prikkelende smaak het, word fosforsuur in dranke en limonades gebruik.

Suur eienskappe

Fosforsuur het drie waterstofstowwe en al drie is suur, met dissosiasiekonstantes pKSjabloon:Sub = 2,14, pKSjabloon:Sub = 7,20 en pKSjabloon:Sub = 12,37. Dit volg dat, in wateroplossings, fosforsuur meestal gedissosieer word in een of ander kombinasie van sy drie anione, behalwe teen baie lae pH. Die ewewigsvergelykings is:

Sjabloon:Chem + Sjabloon:Chem $\stackrel{-\rightharpoonup }{\leftharpoondown -}$ Sjabloon:Chem + Sjabloon:Chem KSjabloon:Sub= 7,25×10Sjabloon:Sup [pKSjabloon:Sub = 2,14]

Sjabloon:Chem + Sjabloon:Chem $\stackrel{-\rightharpoonup }{\leftharpoondown -}$ Sjabloon:Chem + Sjabloon:Chem KSjabloon:Sub= 6,31×10Sjabloon:Sup [pKSjabloon:Sub = 7,20]

Sjabloon:Chem + Sjabloon:Chem $\stackrel{-\rightharpoonup }{\leftharpoondown -}$ Sjabloon:Chem + Sjabloon:Chem KSjabloon:Sub= 3,98×10Sjabloon:Sup [pKSjabloon:Sub = 12,37]

In Suid-Afrika

Die grootste fabriek in Suid-Afrika waar fosforsuur berei word, is Foskor in Richardsbaai.Sjabloon:R Die apatiet word met swaelsuur behandel en lewer dan hidrofluoorsuur, kalsiumfosfaat en fosforsuur in 'n stroperige vloeistof (wat nie heeltemal suiwer is nie).

Superfosfaat, dubbelfosfaat en ammoniumfosfaat

As die apatietrots met verdunde swaelsuur behandel word, word nie fosforsuur nie, maar wel Ca(Sjabloon:Chem)Sjabloon:Sub gevorm. Hierdie verbinding is die hoofbestanddeel van die kunsmisstof superfosfaat, wat egter ook nog CaSOSjabloon:Sub, fosfaaterts en kalsiumfluoried kan bevat. Dubbelsuperfosfaat is 'n suiwerder vorm van Ca(Sjabloon:Chem)Sjabloon:Sub as superfosfaat en word berei deur kleiner hoeveelhede apatiet met fosforsuur en 'n swak konsentrasie swaelsuur te behandel.

Nog 'n belangrike kunsmisstof (ammoniumfosfaat) wat stikstof aan die grond voorsien, word berei deur superfosfaat en dubbelsuperfosfaat met ammoniak en fosforsuur te behandel. Al bogenoemde soute is in so 'n mate oplosbaar dat plante dit kan opneem.

Kyk ook

• Lys van sure en basisse

Bronnelys

• Sjabloon:Cite book
• Wêreldspektrum, Volume 7, bl.49, ISBN 090840941 9